APTALLIK PSİKOLOJİK DEĞİL, SOSYOLOJİK BİR SORUNDUR
Necdet Topçuoğlu
Almanya tarihinin en karanlık döneminden geçiyordu. Masum insanların dükkânları taşlanıyor, kadınlar ve çocuklar zalimce sokak ortasında aşağılanıyordu. Genç bir teolog olan Dietrich Bonhoeffer bu zalimliğe yüksek sesle itiraz etti ve bu sebeple hapse atıldı.
Hapisteyken genç teolog bu konu üzerinde uzun uzun düşündü.
Sayısız filozof, şair, fikir adamı ve bilim adamı çıkaran bu kültür, nasıl organize kötülüğün, zalimliğin, korkaklığın, cehaletin ve suçun merkezi haline gelmişti?
Bonhoeffer, “Sorunun kökeninde kötülük değil, aptallık yatıyor” dedi.
Hapisteyken yazdığı mektuplarda aptallığın yarattığı kötülüğün diğer tüm kötülüklerden daha tehlikeli olduğunu fark etti.
Kötülüğü protesto edebilirdiniz, karşı argümanlarla kötülükle mücadele etmeniz mümkündü. Oysa organize olmuş ahmaklar sürüsüne karşı yapabileceğiniz hiçbir şey yoktu.
Ne protestolar, ne zorlama onlara etki etmiyordu. Mantıklı gerekçeler sunduğunuzda önce reddederler, reddedemeyecek hale geldiklerinde ise önemsizleştirirler.
Aptal insanlar hallerinden memnundur fakat saldırıya da hazır haldedirler.
Saldırıya geçtiklerinde kötü insanlardan çok daha tehlikelidirler.
Bonhoeffer, aptallıkla mücadele edebilmek için önce onun doğasını anlamaya çalıştı:
Aptallık bir zekâ problemi değildi, ahlaki bir problemdi.
Entelektüel birikimi olduğu halde aptal olan insanlar vardı.
İlk etapta aptallığın doğuştan gelen bir maraz olduğu düşünülür, fakat bu da yanlıştı.
İnsanlar belli şartlar altında aptallaşıyorlardı, daha doğrusu başkalarının kendilerini aptallaştırmasına müsaade ediyorlardı.
Aslında yalnız insanlarda bu maraz daha az görülüyordu.
Buradan yola çıkarak aptallığın psikolojik değil, sosyolojik bir problem olduğu sonucuna vardı.
Güçlerin birisinde toplanması arzusuna politik ve dini hareketlerde çok rastlanırdı.
Aptallık hastalığının bulaştığı yerler, böylesi gruplardı. Ahmaklar ve diktatörler arasında muazzam bir korelasyon vardır. İkisi de birbirine ihtiyaç duymaktadır.
İnsanların ahlaki ve entelektüel birikimleri bir anda yok olmuyordu.
Diktatör, gücünü artırdıkça aptallar o gücün büyüsüne kapılıyor ve bağımsız düşünme yetisini ele geçiriyordu. Otonom biçimde hareket ediyorlardı. Gözüne sokulan gerçekleri inatçı biçimde reddediyorlardı.
Onlarla konuştuğunuzda bir insanla değil, sloganlarla konuşan bir robotla konuştuğunuz hissiyatına kapılıyordunuz.
Büyülenmiş gibiydiler, kötülük yaptıklarının farkında değillerdi...
Ne yaptıklarının farkında bile değillerdi. Kullanıldıklarını ve kötülük yaptıklarını onlara anlatarak bir yere varamıyordunuz.
Onları bu katatonik uykudan çıkarmanın tek yolu bağımsız-özgür olmalarını sağlamaktı.
9 Nisan 1945 günü sabaha karşı Bonhoeffer’i bir toplama kampının darağacına asarak öldürdüler.
Ölümünden iki hafta sonra o kamp ABD askerleri tarafından ele geçirilerek dağıtılmıştır. Genç teolog yazılarında, “Yaptığımız her şeyden sorumluyuz” diyordu. Gerçekten ben de öyle olduğuna inanıyorum.
Nazi Almanyası döneminde yaşanan bu sosyolojik sorunu okurken, içinde yaşadığım toplumun durumunu anlamakta hiç zorlanmadım. Sistem aynı sistem, malzeme yine insan. Alman veya Türk olması fark etmemektedir. Demekki bir toplumun yaşadığı, bir başka topluma ders olmuyor. Ben bir konuyu önemli bulduğumda herkesin anlayacağı basitlikte yazarım. Okuduğu zaman memnun olanlardan geri dönüşler alıyorum. Peki paylaştınmı diye soruyorum. Hayır cevabını alınca üzülüyorum. Halbuki bilgi paylaştıkça zenginleşir. Bencil değil, paylaşımcı olmalıyız.
(27, Nisan, 2024-Ankara)
