YENİ MUHTARLIK KANUNU ÇIKARTILMALIDIR
Necdet Topçuoğlu
Bilişim teknolojisinin gelişmesi ve internetin insan yaşamına girmesiyle birlikte, köy ve kırsal mahallelerin dışında kalan muhtarlık biriminin bir önemi kalmamıştır. Nüfus kayıt örneği, ikâmetgâh belgesi ve diğer bazı belgeler (e-devlet) üzerinden halledilmektedir. Türkiye'nin idari reformları çerçevesinde, muhtarlık uygulaması da yeniden yapılandırılarak çağdaş bir yasal düzenlemeye kavuşturulmalıdır. Mecburiyet olmayan yerlerdeki muhtarlıklar kaldırılmalıdır. Muhtarlıkların muhafaza edilecekleri yerlerdeki yerleşim birimlerinin, nüfus yönünden alt ve üst sınırları tespit edilmelidir.
Halen Türk mevzuat sisteminde 82 değişik kanunda ve 354 maddede muhtar adı geçmektedir. Bunların tamamını muhtarların bilmeleri mümkün değildir. Ancak hakimler, savcılar ve avukatlar bilirler. Belediye, Büyükşehir ve Milletvekili kanunları vardır. Görevliler buralara seçimle mi geliyorlar, evet. Muhtarlar seçimle mi geliyorlar, bu da evet. Neden onun bir kanunu yok? Bu sebeple Muhtarlık Kanunu mutlaka çıkarılmalıdır. Derme çatma, toplama mevzuatla bu hizmetlerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi mümkün değildir.
Seçimlerde muhtarlar için birleşik oy pusulası yoktur. Seçim günü sabahı sandık konulan yerlerin önünde mhtarlar kendi adının ve aza heyetinin yer aldığı kâğıtları dağıtmaktadırlar. Oy kullanma hücrelerine konulan muhtarlık kağıtları rakipler tarafından çalınmaktadır. Yıllardır dikkat ederim, muhtarlık seçiminde ciddiyet ve disiplin yoktur. Muhtarların isimleri ve aza heyetlerini kapsayan birleşik oy pusulası düzenlemek mümkündür. Vatandaş hangi muhtarı beğeniyorsa oraya mührünü basar ve aza heyetiyle birlikte seçer. Böylece şaibe ve kırgınlıklar da önlenmiş olur.
Belediye başkanları seçildiklerinde makamları ve kurumsal yapıları hazırdır. Milletvekillerinin de makamları ve personeli bulunmaktadır. Türkiye'nin büyük bir bölümünde muhtarlar seçildiğinde çalışacak yerleri ve personeli bulunmamaktadır. Muhtarlık birimlerinin yeniden yapılandırılmasıyla birlikte, muhtarlık evlerinin de devlet tarafından yapılması sağlanmalıdır. Son yıllarda bazı belediyeler çok kullanışlı muhtar çalışma ofisleri yapmışlardır. Hatta maaşını belediyeden alan personel de vermişlerdir. Söz konusu personel uygulaması doğru değildir. Muhtarların partisi yoktur. Belediyelerin bu tür katkıları muhtarları siyasallaştıracaktır. Buna meydan verilmemelidir. Uygulamanın nasıl olacağı özel Kanun ve yönetmelikte tanımlanmalıdır.
Muhtarlar eski yıllarda ücret almıyorlardı. Sadece mühür parası adı altında, vatandaşlardan düzenledikleri belge karşılığında cüzü bir para alıyorlardı. Muhalefetin baskısıyla AK Parti İktidarı döneminde asgari ücret kadar maaş ödenmesine başlanmıştır. Asgari ücret arttıkça maaşlarda artmaktadır. Muhtarların maaşları da düzenlenecek Kanunda bir esasa bağlanmalıdır. Muhtarların gelir, gider ve harcamaları bütçe disiplini altına alınmalıdır. Organik bağları özel idareler ile kurulmalı ve belediyelerle ilişkileri sınırlandırılmalıdır. Böylece siyasallaşmaları önlenmeli, üzerlerinde siyasi baskı kurulmasına engel olunmalıdır.
Köy tüzel kişilikleri yeniden düzelenmelidir. Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile, köyler kırsal mahalle yapılarak, belediye bütçesine elektrik su ve emlâk vergisi alınması sağlanmıştır. Köylü bu tür parasal yüklerin altında ezilmemelidir. Kırsal mahalle uygulaması belediyelere para almak için uydurulan bir kılıftır. Sosyal yardımlar siyasal tercihlere göre değil, ihtiyaç durumuna göre dağıtılmalıdır. Bu dağıtım kesinlikle muhtarlar aracılığıyla yapılmalıdır. Kimin fakir olup olmadığını en iyi muhtarlar bilir.
Belediye meclislerinin mahalleler hakkında karar alacakları toplantılara, o mahallelerin muhtarlarının da katılmaları yasal güvenceye bağlanmalıdır. Mahalleleri ile ilgili alınacak kararlarda muhtarlar söz sahibi olmalıdırlar. Mahalle çıkarlarına ters düşecek hususların yargıya intikal ettirilmesi konusunda muhtarlar yetkili olmalıdırlar. Belediye Kanununun 75. maddesi, ‘Belediyeler, belediye meclisi kararıyla kamu kuruluşları ile ortak proje geliştirebilir” demektedir. Buna muhtarlıklar da dahil edilmelidir. Ayrıca, muhtarlıklar bir kamu kurumu olarak Belediye Kanununda yer almalıdır.
Türkiye Belediyeler Birliği vardır ama, Muhtarlar Birliği yoktur. Söz konusu birliğin yasal olarak oluşturulması sağlanmalıdır. Yeni çıkarılacak Muhtarlık Kanununda, köyler ve kırsal mahallelerde muhtarlıkların kalması sağlanmalı, kent merkezlerindeki mahalle muhtarlıkları kaldırılmalıdır. Söz konusu kanuni düzenleme, "Yerel Yönetimler Ve Mahalli İdareler Reformu" çerçevesinde ele alınmalıdır. Türk İdari Sisteminde Kamu, gereğinden fazla büyüyerek hantallaşmıştır. Fazlalıkkar kaldırılarak tasarrufa gidilmelidir. Küçülerek aktifleşme sağlanmalıdır.
26, Ekim, 2025-Ordu)